راهنمای موزه فنی و حرفه ای
- استفاده از سیستم تهویه مطبوع با کنترل رطوبت
استفاده از سیستم تهویه مطبوع با کنترل رطوبت بهترین روش برای نگهداری آثار چوبی در موزه‌ها است زیرا:
- رطوبت نسبی را در محدوده امن ۴۰-۶۰٪ ثابت نگه می‌دارد
- از ترک خوردن، تاب برداشتن و تغییر شکل چوب جلوگیری می‌کند
- رشد کپک و قارچ را کنترل می‌کند
- تغییرات ناگهانی دما و رطوبت را حذف می‌کند
- به صورت خودکار و پیوسته عمل می‌کند
این سیستم نسبت به روش‌های سنتی مانند استفاده از مواد جاذب رطوبت یا تهویه دستی، کارآمدتر و قابل اطمینان‌تر است.
- بازگرداندن شیء به حالت اولیه و اصلی خود با حفظ اصالت تاریخی
هدف اصلی مرمت اشیاء باستانی در موزه‌ها، حفظ اصالت تاریخی شیء است.
این به معنای بازگرداندن کامل شیء به حالت اولیه و نو نیست، بلکه:
- جلوگیری از تخریب بیشتر
- حفظ شواهد تاریخی موجود روی شیء
- قابل نمایش کردن شیء برای عموم
- استفاده از مواد و روش‌های قابل بازگشت و غیرمخرب
مرمتگر باید بین بازسازی ظاهری و حفظ اصالت تاریخی تعادل برقرار کند، زیرا هرگونه تغییر غیراصولی می‌تواند ارزش تاریخی شیء را کاهش دهد.
- سیستم رطوبت‌زدای مستقل
سیستم رطوبت‌زدای مستقل برای موزه‌های مناطق مرطوب ایران مناسب‌تر است زیرا:
- می‌تواند به طور پیوسته رطوبت نسبی را در محدوده ایمن (معمولاً ۴۰-۶۰٪) نگه دارد
- قابلیت نصب و کنترل مستقل در هر سالن یا ویترین را دارد
- در برابر نوسانات شدید رطوبتی فصلی در مناطق مرطوب مانند شمال ایران مؤثر عمل می‌کند
- از تشکیل کپک، warping چوب و تجزیه الیاف پارچه جلوگیری می‌کند
- انرژی کمتری نسبت به سیستم‌های مرکزی مصرف می‌کند
این سیستم به ویژه برای حفاظت از آثار چوبی و پارچه‌ای که
- پتینه‌سازی
پتینه‌سازی یک تکنیک تخصصی در مرمت آثار فلزی تاریخی است که طی آن یک لایه محافظتی نازک و کنترل‌شده بر سطح فلز ایجاد می‌شود.
این فرآیند مزایای مهمی دارد:
- جلوگیری از خوردگی و اکسیداسیون فلز
- حفظ ظاهر تاریخی و کهنگی اصیل اثر
- کاهش سرعت فرسایش بیشتر
- ایجاد سدی در برابر رطوبت و آلودگی‌های محیطی
پتینه‌سازی با روش‌های شیمیایی خاصی انجام می‌شود که باعث تشکیل لایه‌ای پایدار می‌گردد و در عین حفاظت، اصالت اثر را نیز حفظ می‌کند.
- استفاده از فیلترهای فرابنفش
استفاده از فیلترهای فرابنفش (UV) یکی از موثرترین روش‌ها برای محافظت از آثار تاریخی در موزه‌ها است زیرا:
- پرتوهای فرابنفش موجود در نور می‌توانند باعث رنگ‌پریدگی، زردشدن و تخریب شیمیایی مواد آلی مانند کاغذ، پارچه و رنگ‌ها شوند
- این فیلترها روی پنجره‌ها، ویترین‌ها و منابع نوری نصب می‌شوند و تابش مضر UV را مسدود می‌کنند
- هزینه نسبتاً پایینی دارند و به راحتی قابل نصب هستند
- همراه با کنترل شدت نور و زمان نوردهی، حفاظت کاملی ایجاد می‌کنند
این روش به ویژه برای آثار حساس مانند نسخ خطی، نقاشی
- کنترل شدت نور با فیلترهای UV
کنترل شدت نور با فیلترهای UV یکی از روش‌های مؤثر برای محافظت از آثار تاریخی در موزه‌ها است زیرا:
- اشعه فرابنفش (UV) باعث تخریب رنگدانهها، کاغذ، پارچه و سایر مواد آلی می‌شود
- فیلترهای UV این تابش مضر را جذب یا منعکس می‌کنند
- این روش همزمان امکان نمایش مناسب آثار را فراهم می‌کند
- در مقایسه با روش‌هایی مانند تاریک کردن کامل، تعادل بهتری بین حفاظت و قابلیت مشاهده ایجاد می‌کند
این روش معمولاً همراه با کنترل شدت نور مرئی و محدود کردن زمان نمایش آثار استفاده می‌شود.
- استفاده از فیلترهای فرابنفش
استفاده از فیلترهای فرابنفش (UV) به عنوان مؤثرترین روش برای جلوگیری از آسیب نوری در موزه‌ها شناخته می‌شود زیرا:
- پرتوهای فرابنفش باعث رنگ‌پریدگی، تخریب و شکنندگی مواد آلی مانند کاغذ، پارچه و رنگ‌ها می‌شوند
- این فیلترها روی پنجره‌ها، نورپردازی‌ها و ویترین‌ها نصب شده و تابش مضر UV را مسدود می‌کنند
- هزینه اجرای نسبتاً پایینی داشته و به راحتی قابل نصب هستند
- همزمان امکان نمایش مناسب آثار را فراهم می‌کنند
- نگهداری در محیط با رطوبت کنترل شده
نگهداری آثار فلزی تاریخی در محیط با رطوبت کنترل‌شده از لحاظ علمی مناسب‌تر است زیرا:
- فلزات تاریخی به‌طور طبیعی با رطوبت و اکسیژن واکنش نشان می‌دهند و دچار خوردگی می‌شوند
- کنترل رطوبت در سطح بهینه (معمولاً زیر ۴۰٪) سرعت واکنش‌های شیمیایی را کاهش می‌دهد
- از تشکیل الکترولیت روی سطح فلز که باعث خوردگی می‌شود جلوگیری می‌کند
- مانع از فعال‌شدن نمک‌های مضر موجود در فلزات باستانی می‌گردد
این روش مبتنی بر اصول شیمی خوردگی و حفاظت پیشگیرانه است و به عنوان استاندارد
- استفاده از فیلترهای فرابنفش روی پنجره‌ها
استفاده از فیلترهای فرابنفش روی پنجره‌ها مؤثرترین روش است زیرا:
- پرتوهای فرابنفش عامل اصلی تخریب رنگ‌ها و ساختار مواد آلی در آثار تاریخی هستند
- این فیلترها تا ۹۹٪ پرتوهای مضر UV را جذب می‌کنند
- از تخریب رنگدانهها، کاغذ، پارچه و چوب جلوگیری می‌کنند
- هزینه‌ی اجرای نسبتاً پایینی دارند
- نیاز به تغییرات اساسی در ساختمان موزه ندارند
- استفاده از ژل سیلیکا در محفظه نمایش
استفاده از ژل سیلیکا برای کنترل رطوبت در نگهداری آثار فلزی موزه‌ها مناسب‌تر است زیرا:
- ژل سیلیکا توانایی جذب رطوبت محیط را دارد و می‌تواند رطوبت نسبی را در سطح مطلوب (معمولاً ۴۰-۵۰٪) حفظ کند
- قابل استفاده مجدد است و با حرارت دادن می‌توان رطوبت جذب شده را از آن خارج کرد
- در محفظه‌های بسته مانند ویترین‌های نمایش بسیار مؤثر عمل می‌کند
- از ایجاد خوردگی و اکسیداسیون در آثار فلزی جلوگیری می‌کند
- ارزان و در دسترس است و نیاز به سیستم‌های پیچیده ندارد
این روش در مقای
- استفاده از فیلترهای UV روی پنجره‌ها
استفاده از فیلترهای UV روی پنجره‌ها مؤثرترین روش است زیرا:
- پرتوهای فرابنفش مهمترین عامل تخریب رنگ و ساختار آثار تاریخی هستند
- این فیلترها تا ۹۹٪ پرتوهای مضر را جذب می‌کنند
- اجازه می‌دهند نور مرئی برای نمایش آثار به اندازه کافی وجود داشته باشد
- روشی مقرون‌به‌صرفه و دائمی برای محافظت است
- محیط خشک و بدون رطوبت
فلزات در مواجهه با رطوبت دچار اکسیداسیون و خوردگی می‌شوند. رطوبت موجود در هوا می‌تواند باعث زنگ‌زدگی آهن، تیره شدن مس و بروز لکه‌های سبز روی برنز شود.
محیط خشک و بدون رطوبت از این واکنش‌های شیمیایی جلوگیری کرده و به حفظ وضعیت اصلی شیء فلزی کمک می‌کند. در موزه‌ها معمولاً از سیستم‌های کنترل رطوبت و محفظه‌های ویژه برای ایجاد چنین محیطی استفاده می‌شود.
این روش نگهداری از تخریب تدریجی آثار فلزی تاریخی و با ارزش جلوگیری می‌کند.
- فناوری واقعیت افزوده (AR)
فناوری واقعیت افزوده (AR) با ترکیب عناصر دیجیتال و دنیای واقعی، امکان بازدید مجازی و تعاملی از آثار تاریخی را فراهم می‌کند.
این فناوری به بازدیدکنندگان اجازه می‌دهد:
- با استفاده از تلفن همراه یا تبلت، اطلاعات تکمیلی درباره آثار را مشاهده کنند
- بازسازی دیجیتالی آثار تخریب شده را در محل اصلی ببینند
- با آثار تاریخی به صورت سه‌بعدی و تعاملی ارتباط برقرار کنند
- در هر زمان و مکان به موزه‌ها دسترسی مجازی داشته باشند
این فناوری دسترسی به میراث فرهنگی را برای عموم مردم در سراسر جهان democratize می‌کند.
- استفاده از جاذب‌های رطوبت شیمیایی
استفاده از جاذب‌های رطوبت شیمیایی مانند سیلیکاژل یا کلرید کلسیم در انبارهای موزه به دلایل زیر بیشترین کاربرد را دارد:
- این مواد به طور فعال رطوبت هوا را جذب کرده و سطح رطوبت نسبی را در محدوده ایمن (معمولاً ۴۰-۵۰٪) نگه می‌دارند
- نیاز به انرژی کمتری نسبت به سیستم‌های تهویه مطبوع دارند
- قابل استفاده در فضاهای کوچک و بسته مانند ویترین‌ها و گنجه‌های نگهداری هستند
- از آسیب‌های ناشی از رطوبت بالا مانند کپک زدن، warping و خوردگی جلوگیری می‌کنند
این روش به
- الکترولیز کنترل شده
الکترولیز کنترل شده یک تکنیک مرمت است که برای حفظ یکپارچگی ساختاری اشیاء فلزی باستانی به‌طور گسترده استفاده می‌شود.
این روش شامل مراحل زیر است:
- شیء فلزی به عنوان کاتد در یک محلول الکترولیت قرار می‌گیرد
- جریان الکتریکی کنترل‌شده اعمال می‌شود
- این فرآیند باعث حذف خوردگی و نمک‌های مضر از سطح فلز می‌شود
- ساختار اصلی فلز حفظ شده و از تخریب بیشتر جلوگیری می‌شود
مزایای این روش:
- قابل کنترل بودن فرآیند
- حفظ جزئیات اصلی شیء
- کنترل شدت نور و زمان قرارگیری
کنترل شدت نور و زمان قرارگیری در معرض نور، مؤثرترین روش برای محافظت از آثار تاریخی در موزه‌هاست زیرا:
- شدت نور بالا باعث تخریب رنگدانهها، پارگی الیاف و تغییر شیمیایی مواد می‌شود
- زمان طولانی در معرض نور اثر تجمعی داشته و حتی با نور کم هم آسیب ایجاد می‌کند
با کاهش شدت نور به سطح استاندارد (مثلاً ۵۰ لوکس برای آثار حساس) و محدود کردن زمان نمایش، می‌توان همزمان هم از اثر محافظت کرد و هم امکان بازدید را فراهم نمود.
- موزه ملی علوم و فناوری
موزه ملی علوم و فناوری ایران به عنوان نخستین موزه تخصصی در حوزه فنی و حرفه‌ای شناخته می‌شود که مأموریت اصلی آن نمایش سیر تحول ابزارها، دستگاه‌ها و فناوری‌های صنعتی در طول تاریخ است.
این موزه با گردآوری، حفظ و نمایش آثار تاریخی علوم و فناوری، نقش مهمی در آموزش و آشنایی عموم با پیشرفت‌های فنی و صنعتی ایران و جهان ایفا می‌کند.
تمرکز بر نمایش روند تکامل ابزارهای صنعتی و فناوری‌های مختلف، این موزه را به مرجعی آموزشی و فرهنگی در حوزه فنی و حرفه‌ای تبدیل کرده است.
- استفاده از لایه محافظ نیتروژن
استفاده از لایه محافظ نیتروژن یکی از مؤثرترین روش‌ها برای جلوگیری از اکسیداسیون اشیاء فلزی تاریخی است.
دلیل این کارایی عبارت است از:
- نیتروژن یک گاز بی‌اثر است و با فلزات واکنش نمی‌دهد
- با ایجاد محیطی عاری از اکسیژن، فرآیند اکسیداسیون متوقف می‌شود
- این روش غیرمخرب بوده و به شیء تاریخی آسیب نمی‌رساند
- برای فلزات حساس مانند آهن، مس و برنز بسیار مناسب است
این روش معمولاً در ویترین‌های مخصوص و محفظه‌های کنترل‌شده موزه‌ها اجرا می‌شود.
- بازدید مجازی
بازدید مجازی یکی از روش‌های نوین در موزه‌داری است که با استفاده از فناوری‌های دیجیتال، امکان مشاهده و گشت‌وگذار در موزه و آثار تاریخی را بدون نیاز به حضور فیزیکی فراهم می‌کند.
این روش معمولاً از طریق:
- تصاویر پانوراما ۳۶۰ درجه
- تورهای مجازی تعاملی
- فیلم‌های با کیفیت بالا
- نمایش سه‌بعدی آثار
امکان دسترسی به موزه‌ها و مکان‌های تاریخی را برای افراد در سراسر جهان فراهم می‌سازد.
مزایای بازدید مجازی شامل:
- دسترسی آسان و
- محلول بازدارنده خوردگی بر پایه بنزوتریازول
در مرمت آثار فلزی تاریخی، از محلول‌های بازدارنده خوردگی برای محافظت از فلز در برابر عوامل خورنده استفاده می‌شود.
بنزوتریازول یک ترکیب شیمیایی مؤثر است که:
- با تشکیل یک لایه محافظ بر روی سطح فلز، از تماس آن با رطوبت و اکسیژن جلوگیری می‌کند
- به ویژه برای مس و آلیاژهای آن مانند برنج و برنز کاربرد دارد
- از ادامه خوردگی و ایجاد لکه‌های سبز رنگ (مانند زنگار) جلوگیری می‌نماید
این ماده به عنوان یک روش حفاظتی غیرمخرب، به حفظ وضعیت موجود اثر تاریخی کمک کرده و از تخریب بیشتر آن جلوگیری می‌کند.